W Niemczech można wyróżnić cztery formy organizacji nauczania języka pochodzenia: (1) nauczanie w ramach państwowego systemu edukacji, (2) nauczanie konsularne, (3) tzw. nauczanie społeczne organizowane przez stowarzyszenia polonijne, instytucje kościelne, prywatne szkoły językowe itp. oraz (4) szkoły podległe polskiemu Ministerstwu Edukacji Narodowej (szkoły ORPEG).

(1) Naukę języka pochodzenia w szkołach państwowych (HSU) nazywaną też zajęciami uzupełniającymi z języka ojczystego (muttersprachlicher Ergänzungsunterricht) organizują i nadzorują kraje związkowe. Zatwierdzają programy nauczania i materiały dydaktyczne,  zatrudniają także nauczycieli. Zajęcia nie są na ogół obowiązkowe, czasami mają status obowiązkowego przedmiotu do wyboru (Wahlpflichtfach).

(2) Podstawą nauczania konsularnego jest dokument Stałej Konferencji Ministrów Edukacji i Kultury krajów związkowych Republiki Federalnej Niemiec (KMK) z 2006 r. (https://www.kmk.org/fileadmin/Dateien/veroeffentlichungen_beschluesse/2006/2006_11_16-Bericht-Zuwanderung.pdf), w którym czytamy:

„W związku z koniecznością promocji języka niemieckiego i ograniczonymi środkami do dyspozycji, kraje związkowe podejmują starania, żeby nauczanie języka ojczystego/języka pochodzenia wraz z częścią jego finansowania przejęły konsulaty. Ewaluacja i kontrola jakości tego nauczania, które może przyczynić się do upowszechnienia wielojęzyczności i edukacji międzykulturowej, jest pożądana. Szkolne programy ramowe i plany nauczania wyznaczające standardy jakości, nie mają jednak w nauczaniu konsularnym mocy obowiązującej”.

W odniesieniu do nauczania konsularnego nie ma żadnych przepisów/wytycznych ani na poziomie federalnym ani landowym. Niektóre kraje związkowe zgadzają się na naukę w szkołach publicznych, uczestniczą w tworzeniu programów nauczania i opłacają nauczycieli, inne pozostawiają całą organizację instytucjom zewnętrznym (konsulatom lub stowarzyszeniom migrantów) rezygnując z nadzoru nad nauczaniem i ograniczając swój udział do nieodpłatnego udostępniania pomieszczeń. Lekcje tego typu odbywają się zwykle po godzinach regularnych zajęć w szkole, udział w nich jest dobrowolny, a klasy mieszane (uczniowie z różnych szkół i w różnym wieku). Nauczanie języka zawiera też na ogół elementy wiedzy o kraju pochodzenia i jego kulturze.

(3) Nauczanie języka pochodzenia całkowicie niezależne od niemieckiego systemu edukacji, tzn. bez żadnego wsparcia finansowego, organizacyjnego czy dydaktycznego, oferują różne organizacje społeczne lub kościelne. W przypadku inicjatyw prywatnych trudno jednak o spolegliwe statystyki, dlatego pominięto je w poniższej tabeli.

(4) Szkoły ORPEG podlegają polskiemu Ministerstwu Edukacji Narodowej. Uczą języka polskiego i wiedzy o Polsce według polskiego programu uzupełniając program szkoły niemieckiej. Ta forma nauczania ma w zamyśle umożliwić dzieciom tymczasowych migrantów łatwiejszy powrót do szkoły w Polsce.

Naukę języka polskiego jako języka pochodzenia pozostającą wyłącznie w gestii niemieckich władz szkolnych lub organizowaną przy ich częściowym wsparciu (nauczanie konsularne) wprowadziło dotychczas 12 krajów związkowych (zob. poniższe zestawienie tabelaryczne). Liczby uczniów nie są kompletne, ale brak danych nie oznacza, że w danym roku szkolnym nauka się nie odbyła.

Tabela sporządzona na podstawie raportu Mediendienst Integration (https://mediendienst-integration.de/fileadmin/Herkunftssprachlicher_Unterricht_2019.pdf)

Wspieranie nauki języka polskiego jako języka pochodzenia i starania o wprowadzenie jej do niemieckiego systemu szkolnego to najważniejszy cel ukonstytuowanej 16 grudnia 2019 r. w Hanowerze Bundeskonferenz der Polnisch-Arbeitsgemeinschaften (zob. http://herkunftssprache.de/home/). Powodzenie naszych działań zależy od dialogu i szerokich konsultacji decydentów z nauczycielami, rodzicami i działaczami oświatowymi.